Jaar na jaar lijkt de negatieve invloed van het weer zich meer te laten gelden, op samenleving, mobiliteit en stijgende verzekeringspremies. Maar neemt het zware weer werkelijk zo sterk toe of is er meer aan de hand?
Harde cijfers
Het is u waarschijnlijk ook al opgevallen, het weer krijgt een steeds belangrijkere rol in de nieuwsberichten. Files door mist, ijzel, sneeuw en tegenwoordig ook regen (de 'regenfiles'). Zowat elk onweer de naam waardig zorgt her en der ook wel steeds voor de nodige wateroverlast, brand door blikseminslag, windschade en eventuele deuken in de wagens door te enthousiaste hagelbollen. De eerste beste storm die over het land trekt is tegenwoordig ook steeds hoofdnieuws, en dat hoeft zeker geen megastorm te wezen. Maar ook hittegolven, koudegolven en de groeisnelheid van het ijs wordt heden van wel heel nabij gevolgd. Niet zonder reden zo blijkt want de gevolgen van al dat weer blijven niet uit. Zo trok op 14 juli 2010 een zwaar onweer over de Benelux en volgens cijfers van Assuralia 
kwam dit neer op een gezamelijke verzekeringskost (België) van maar liefst 142 milj. Euro. Dit alles voor slechts één dag met zwaar onweer. De overstromingen van eind november 2011 kostte de Belgische verzekeraar 61 milj. Euro. Het onweer in de zomer van 2011 kostte zo'n 162 milj. Euro, verdeeld over bijna 58.000 dossiers. Daarin zit o.a de ramp van Pukkelpop op 18 augustus vervat. Recentelijk verhoogde verzekeraar AXA nog haar premies wegens stijgende kosten ten gevolge naar eigen zeggen de klimaatverandering.
De stormen in januari en februari 1990 richtten erg veel schade aan
Maar de meeste schadelast wordt nog steeds aangericht door stormen. Immers, de schadelast is een combinatie van de intensiteit van het weerverschijnsel en de uitgestrektheid ervan. Immers, hoe meer uitgestrekt het fenomeen, hoe meer schade er potentieel kan worden aangericht. En stormen zijn bijlange niet zo lokaal als een doorsnee onweer. De storm die op 18 januari 2007 over West-Europa trok, kostte Assuralia 213 milj. Euro. Ter vergelijking: de zwaarste storm van de laatste 100 jaar, deze van 25 januari 1990, kostte de Belgische verzekeraar naar schatting ruim 250 milj. Euro. Een zelfde storm anno 2012 zou een veelvoud opleveren!
Recent zwaar weer
De voorbije jaren kregen we enkele opmerkelijke weergebeurtenissen te verwerken, zodat het lijkt of het steeds vaker voorkomt. Zo stond er op 3 februari dit jaar nog 1275 km file op de Belgische snelwegen ten gevolge enkele cm sneeuw. Afgelopen zomer werd België opgeschrikt door de ramp in Pukkelpop. Een stevig onweer trok er op 18 augustus over de festivalweide van Kiewit en eiste 5 slachtoffers. Nog zwaarder was het onweer op 14 juli 2010, wanneer 2 slachtoffers vielen in Nederland, o.a bij Vethuizen.
Extreme hagelbollen opgetekend in de nacht van 25 op 26 mei 2009 (foto: Karim Hamid)
De aangerichte schade was enorm en lokaal werden de windsnelheden geschat tot 200 km/h. Ook de overstromingen in de Denderstreek zorgden voor 5 slachtoffers in november 2011. De materiële schade was eveneens niet min. In de nacht van 25 op 26 mei 2009 trokken diverse onweersgolven over Frankrijk en de Benelux, waaronder een supercell doorheen Oost-Vlaanderen trok. Daarbij werden de grootste hagelstenen ooit opgemeten, met een diameter tot ruim 9 cm. Op 10 februari 2010 zorgde een welgemikte sneeuwzone met amper 5 à 7 cm sneeuw voor een complete chaos op de Belgische wegen met als gevolg een tot dan toe filerecord van 950 km. Op 1 maart 2008 werd West-Europa opgeschrikt door een erg zware storm, Emma genaamd, en een deel trekt ook over de Benelux. Enkele windhozen trekken over Vlaanderen op 5 februari en 21 januari 2008 met lokaal nogal wat schade. Veel meer schade wordt aangericht tijdens doortocht van een uitzonderlijk zware tornado op 3 augustus datzelfde jaar in Frankrijk vlakbij de Belgische grens. Dit levert beelden op zoals we die kennen uit de VS en er vallen 4 slachtoffers. Op 18 januari 2007 trok een erg zware storm, Kyrill gedoopt, over West-Europa en zorgt ook bij ons voor veel windschade en slachtoffers.
De tornado in Hautmont richtte veel menselijk leed aan (foto: Karim Hamid)
Maar het moet niet altijd om spectaculair weer gaan. Hittegolven zijn minstens even, zo niet nog veel dodelijker. Zo wordt het aantal slachtoffers door de hittegolf in de zomer van 2006 geschat op 960, enkel al in België. In augustus 2003 kreunt West-Europa onder een andere hittegolf waarbij alleen al in Frankrijk het aantal rechtstreekse slachtoffers op maar liefst 15.000 wordt geschat. Maar ook koudegolven zorgen voor een extra sterfte, zoals tijdens de jongste koudegolf van februari 2012.
Veranderde samenleving
Het is lastig na te gaan in hoeverre zware weertoestanden al dan niet meer voorkomen dan vroeger. In elk geval worden ze veel beter opgepikt en is de berichtgeving niet meer te vergelijken met vroeger, denken we maar dat elke overlast door het weer tegenwoordig wel door de één of ander wordt rond getwitterd. Hoe dan ook, als er al een stijging is, dan is ze nauwelijks merkbaar. Er komen net zoveel zware onweersbuien voor als vroeger. Ook vroeger hadden we tornado's in de Benelux, denken we maar aan de tornado van Oostmalle, Chaam en Tricht in 1967. Ook zware stormen hebben we altijd gekend en overstromingen al zeker, refererend naar de ramp van 1953. Wie onder meer de werken van Jan Buisman leest, bijv. zijn laatste werk over Extreem Weer, is snel overtuigd hierover. Nee, we moeten het zoeken in de samenleving. In tegenstelling tot bij de weersverschijnselen zelf, kunnen we hier wel gemakkelijk aantonen hoe sterk deze vergeleken met pakweg 50 jaar terug is geëvolueerd. De bebouwde oppervlakte is enorm toegenomen, het aantal wagens al evenzeer en er zijn gewoon ook veel meer mensen die zich dus ook telkens opnieuw van huis naar het werk dienen te verplaatsen. De infrastructuur zoals wegen is maar net gepast om deze dagelijkse stroom toe te laten en in feite is het op veel plaatsen al niet meer gepast, getuige de vele 'structurele' files waar we ons reeds hebben bij neergelegd klaarblijkelijk.
Zware tornado's kwamen ook vroeger voor, zoals de vernietigende tornado's na de warme zomerdag van 25 juni 1967, waarvan één zware schade aanrichtte in het Belgische dorp Oostmalle.
Juist door de sterk toegenomen activiteit en volume van de samenleving is de 'reserve' t.o.v anomalieën sterk afgenomen, anders gezegd, er is nauwelijks nog buffer tegenover extra belastende factoren. Enkele ongevallen op de wegen op strategische plaatsen en je hebt meteen monsterfiles tijdens de werkweek. En de extra belastende factor bij uitstek is uiteraard het weer. Een maandagmorgenspits bij droog weer of in de regen, het maakt wat betreft aantal file-kilometers een wereld van verschil. Ook slecht zicht door bijv. mist is er voor de huidige verkeersstroom te veel aan. Maar de spelbreker bij uitstek is ongetwijfeld gladheid. Dit werd afgelopen maandag in vooral België opnieuw bewezen, toen er sneeuw viel. Deze sneeuw bleef nauwelijks en vaak zelfs niet liggen op de wegen maar de schrikreactie van de mensen bij het zien van sneeuwvlokken is al voldoende om het verkeer te ontregelen. Het "verkeer" is immers een systeem op zich, en gedraagt zich volgens vaste regels. Het is een mechanisme wat snel ontregeld kan worden en het gedrag van een file is een studie op zich. Maar het is genoeg dat enkele mensen afwijkend gaan reageren op afwijkend weer en dat gedrag straalt af op het verkeer daar rond. Zo is één enkele bui voldoende om een lange file te veroorzaken. Men noemt dit ook 'spookfiles' want de automobilist die bij zo'n file aankomt snapt totaal niet vanwaar deze file komt, want die bui is dan uiteraard al lang verdwenen. Hij moet weten dat zijn file het gevolg is van soms slechts één wagenbestuurder die abrupt op de rem trapte bij het plotse vallen van de regen.
Monsterfiles
Bij gladheid op grote schaal, zoals tijdens de doortocht van een sneeuwzone, is het uiteraard helemaal een ramp. Zeker wanneer dit gebeurt op belangerijke verkeersassen. Zo zorgde zo'n 5 cm sneeuw tijdens de ochtendspits van 10 februari 2010 in België voor een monsterfile van zo maar even 950 km. Deze sneeuw was dan ook vooral gevallen over de as tussen Antwerpen en Brussel, over de E19/A12. Maar het kan nog erger, het nieuwe file record in België werd amper een maand geleden opgetekend, en staat op naam van 3 februari 2012. Toen zorgde sneeuw, geeneens zo veel, voor maar liefst 1275 km fileleed. Ook in Nederland kan het filerecord van 9 februari 1999, met 975 km file, toegeschreven worden aan gladheid tijdens de ochtendspits.
Impact
We moeten dus allemaal stilaan bewust worden dat niet het weersverschijnsel op zich, maar het gevolg ervan op de samenleving van belang is. Het kernwoord hierbij is "impact". De impact van een zelfde weersverschijnsel is flink toegenomen, zowel de overlast zelf maar ook het prijskaartje voor zowel economie als voor de verzekeringen. Dat pakweg 5 cm sneeuw tegenwoordig al een ramp betekent in het verkeer is veelzeggend. Maar ook wateroverlast wordt een steeds grotere bedreiging. Los van het feit dat mogelijk er in de toekomst meer situaties zullen zijn met intense regen, is vooral de verkaveling van bouwgronden een veel groter probleem. 
En helaas is in het verleden ook massaal gebouwd op zgn. 'natuurlijke overstromingsgebieden'. Dit werd eind november vorig jaar pijnlijk geïllustreerd in het Dendergebied, o.a in Geraardsbergen en Ninove. Maar helaas zijn de beelden van ondergelopen kelders en woningen tegenwoordig na zowat elk onweer een zekerheid.
Communicatie
Het is maar de vraag of er veel op te lossen is voor de (nabije) toekomst. Telewerk, satellietbedrijven en een 'betrouwbaar en efficiënt' openbaar vervoer zijn zeker een deel van de oplossing zodat de wegen ontlast worden en de buffer t.o.v weeranomalieën toeneemt. Maar dan nog, de bevolking blijft stijgen en ook het aantal wagens blijft meestijgen. En dus ook het aantal vrachtwagens, etc...dus positieve tendensen aan de ene zijde zullen worden ingehaald door laatstgenoemde demografische evolutie.
Sinds enkele jaren is er op Europees vlak een website (Meteoalarm) waarop voor elk land eventuele waarschuwingen voor zwaar weer te zien zijn
Een belangerijke factor wordt de communicatie van actuele of verwachtte weeranomalieën. Uiteraard zullen we baat hebben bij steeds performanter wordende weermodellen zodat het publiek beter en accurater wordt ingelicht, maar ook over het huidige weer valt nog veel te verbeteren. Verkeersinformatie moet sneller worden vernieuwd en vlotter bij de bevolking worden gebracht. Afgelopen maandag was dit nog een kritiek, want men bleef in de verkeersinformatie nog 2 uur aanhouden dat het in West-Vlaanderen aan het sneeuwen was terwijl deze sneeuw al lang Brussel had bereikt. Dit kan in deze moderne tijden uiteraard niet meer. Het is ook verwonderlijk hoe weinig mensen nog steeds vertrouwen op bijvoorbeeld neerslagradars op het internet. Deze zijn, ook al hebben ze hun beperkingen, vrij te consulteren op het internet, iets wat we 5 jaar terug enkel konden van dromen. Met deze tools kan het algemene publiek zelf zien waar en hoe hevig het regent of sneeuwt, al zijn er wel diverse addertjes onder het gras. Hoe dan ook kan een verwittigd man veel beter anticiperen op (eventueel) ontwrichtend weer. Men kan indien mogelijk kiezen wat vroeger of later , of gewoon niet, de baan op te gaan. Men kan preventief zandzakjes klaarleggen en eventuele sluizen bij waterlopen openzetten of net dichtzetten. Men kan preventief strooien tegen gladheid, enz... Dit kan erg veel narigheid voorkomen, zelfs al is het noodweer zelf in geen geval te voorkomen. Zorgen dus voor impact-reducerende maatregelen, daar gaat het om!
Ook de waarschuwingen van weerdiensten dienen vlot het publiek te bereiken en dat is de laatste jaren fors aan het evolueren, o.a mede dankzij SMS en andere mobiele multimedia. Deze waarschuwingen moeten, meer dan ooit, trouwens 'impact-gericht' zijn. Het maakt weinig uit hoeveel sneeuw er zal vallen, het is de geschatte impact van deze sneeuwval welke cruciaal is. Zo zal 5 cm sneeuw op een zondagmorgen nauwelijks een probleem opleveren want wie niet weg moet blijft gewoon thuis, als men dat al niet van plan was. Maar 5 cm op een maandagmorgen draait anders uit. De diverse weersverwachtingen- en waarschuwingen moeten ook de diverse diensten vlot bereiken. Ook organisatoren van bijv. muziek- of andere festivals dienen perfect op de hoogte te zijn van de weersverwachtingen en ook steeds op de hoogte blijven van eventuele evoluties. Het belang hiervan werd jammerlijk geïllustreerd bij de ramp van Pukkelpop op 18 augustus vorig jaar toen men de evolutie van een onweersbui verkeerdelijk had ingeschat.
De chaos was compleet na doortocht van een zeer zwaar onweer over het Pukkelpop muziekfestival (foto: Karim Hamid)
Impact, dat is het sleutelwoord voor de toekomst!
(c) Karim Hamid - 2012