Zacht weer hebben we gehad afgelopen herfst en winter, zeer zacht weer met zelfs enkele herfststormen en maxima vlot boven 10°, zelfs midden de nacht. En dan...dan opeens doemt, wanneer vrijwel iedereen de hoop lang had opgegeven, een kouder scenario op op de weerkaarten. Dan gaan automatisch de harten sneller slaan bij de bevolking der Lage Landen. Bij de één uit angst voor kou en sneeuw, bij de ander uitkijkend naar witte taferelen en wie weet een Elfstedentocht...Maar de ene koudegolf is de andere niet en een algemene definitie voor die term is er zelfs niet of nauwelijks....laten we dan maar eens kijken wat er echt op ons afkomt...
Laten we beginnen met te herhalen dat we in de Lage Landen leven in een maritiem klimaat, voor een belangrijk deel beïnvloedt door een warme golfstroom. Hierdoor is het zeewater ten westen van Europa duidelijk zachter dan die zou zijn wanneer deze golfstroom er niet zou zijn. Probleem voor winterliefhebbers is dat klimatologisch gezien de stroming bij ons ook veelal westelijk tot zuidwestelijk is en dus van over deze relatief warme bron afkomstig is. Maw, de aangevoerde luchtmassa is meestal relatief zacht. We leven in een gematigd klimaat. Dat wil zeggen dat dus de temperaturen initieel gematigd zijn. Wanneer we grote afwijkingen willen van deze milde temperaturen, dan kan dit enkel door transport van luchtmassa's ver verwijderd van ons, dus vanuit duidelijk niet-gematigde gebieden. Dit is zo in de winter maar ook in de zomer. Ook in de zomer halen we 35° enkel bij aanvoer van lucht uit zuidelijke regionen. En vooral, willen we die matigende invloed op het kwik, dan MOET de lucht echt wel afgesneden worden van grote zeeoppervlaktes.
Dus we kunnen al stellen: willen we duidelijk koude situaties, dan gaat dit niet lukken bij een stroming vanaf zee, dus nooit met een stroming uit zuidwest, over west tot noordwest en zelfs noord.
Dus, de luchtdrukverdeling moet op de weerkaart in die zin zijn dat een maritieme stroming wordt "afgesneden". Voor een echte koudegolf van formaat dient bovendien de aanvoer van koude lucht verzekerd te zijn en dagen aan te houden. Bovendien dient de aangevoerde lucht echt koud te zijn, zonder veel opwarming onderweg. En dit lukt helaas bijna uitsluitend wanneer er een redelijke stroming staat (ook in de hoogte) vanaf een zeer koud continentaal brongebied. In bijna alle gevallen betekent dit dat initieel er een "transport" op gang moet komen uit noordoost. In een later stadium, wanneer de gebieden net oost van ons voldoende zijn afgekoeld, mag de stroming ook uit oost komen zonder inboeten van de koudegolf. Later mag de stroming zelfs zuidoost tot zelfs zuidelijk worden (als Frankrijk in de greep is van de vrieskou zal de zuidelijke wind geen warmte meer aanvoeren). Zolang er maar geen zeelucht binnensijpelt!
Een koudegolf zoals de mensen die zien, duurt een tijdje uiteraard en daarom moet het ook in de hogere luchtlagen snor zitten. Enkel dan kan de hogedruk aan de grond en de bijhorende transportkou aan de gang blijven. En dus is er behoefte aan een duidelijke hogedrukrug op 500 hPa. Liefst zien we uiteraard een omegablokkade met de as duidelijk west van de Lage Landen en met de as nog het best SW-NO georiënteerd...
Hierboven een klassieke evolutie naar koudegolf met transportkou. Vaak kijkt men naar de positie van het grondhogedrukgebied maar in veel gevallen is er een synergie tussen dit weliswaar belangrijk hogedrukgebied en een lagedrukgebied (ook in de hoogte) over het zuiden van Europa en het Middellandse Zeegebied. De straalstroom bevindt zich uiteraard duidelijk bezuiden onze regio's.
Hieronder zien we een veelvoorkomende evolutie van een omegablokkade waarbij eerst de stroming NE is met een omegablokkade met as west van de Lage Landen (zwarte stip). Echter, vaak zien we het oostelijk 'oksellaag' retrograad opschuiven om vervolgens onder ons door te schuiven en later contact te zoeken met de westelijke lagedruk. Dit is vaak het einde van van een koudegolf, vooral als de rugas niet wordt geregenereerd.
Wie alles wil lezen over de achtergrond van winterweer in de Lage Landen, weerkundig bekeken, kan terecht bij een publicatie welke ik in 2004 samenstelde. U kan deze hier gratis downloaden.
Een uitgebreide weerkaartbespreking op basis van de Elfsteden koudegolf 1996-1997 is hier gratis te consulteren en de koudegolf van 1978-79 is hier te bekijken.
Nu, hoe staat het nu uiteindelijk met de komende koudere periode? Wel, daarvoor moeten we dus de hogere luchtlagen opzoeken. Ik doe dit aan de hand van de meest recente run van ECMWF, in mijn ogen actueel de meest betrouwbare optie. De operationele oplossing zit ook mooi bij de mediaan...
Hieronder de 500 hPa kaart voor zondag waarop de aanzet naar kouder weer duidelijk te zien is. De beruchte 'vinder' strekt zich uit richting Scandinavië, altijd een goede start en dit houdt in dat de druk over Noord-Europa kan stijgen. Bovendien sluit deze evolutie de deur voor zachte opdringerige zeelucht.
De evolutie wordt hierna erg belangrijk. Naar dinsdag toe zien we nog steeds die duidelijke rug in de hoogte terwijl deze rug in de westelijke flank danig onder druk wordt gezet. Van een omegastructuur is geen sprake. Zolang het bij een 'vinger' blijft, en er zich in de "kop" geen gesloten kern ontwikkelt, of duidelijke verdikking, dan blijft de rug erg fragiel...
En tegen het einde van de week neigt de evolutie naar een zuidelijk doorschuiven van de rugas wat doorgaans nefast is. Vanaf de noordelijke flank spoelt dan zachtere zeelucht het continent binnen. Door de hogedruk over ons valt dit niet meteen op want de aangevoerde koude lucht blijft wat hangen bij ons, doch de volgende stap is dan meestal toch een doorzettende verzachting. Kortom, zeker in een eerste fase van een kouder weertype lijkt alles fragiel om het te laten doorstoten naar een doorzettende en intensifiërende koudegolf.
Ook aan de grond is de configuratie weinig overtuigend met een hogedrukkern te veel oostelijk en een eerder oostelijke stroming. We zien liever een hogedrukcel over de Noorse Zee of Scandinavië.
Maar, laat ons duidelijk zijn, zelfs in dit geschetste geval wordt het wel degelijk flink kouder! De EPS van ECMWF is daar al dagen duidelijk over met vanaf maandag overdag maxima maar net boven nul in Centraal-België (in het oosten van Nederland waarschijnlijk wat kouder) en ' snachts evolutie volgende week naar matige vorst, in het oosten misschien net strenge vorst. Veel sneeuw hoeven we niet te verwachten dus 'tzal vooral droge vrieskou zijn en gezien het feit dat het met die kou best meevalt (overdag een 0° begin februari is nu niet meteen uitzonderlijk te noemen) verwacht ik niet echt problemen. Hoe het verder evolueert is onduidelijk. De modellen laten grote onzekerheid zien. Feit is dat er voor een doorzettende koudegolf nieuwe impulsen nodig zullen zijn om de rug van hogedruk te onderhouden of te heroriënteren en zo de gronddruk over Noord-Europa hoog te houden. Positief is dat de erg koude lucht tegen dan vlakbij is en er weinig hoeft te gebeuren om alles in koude zin te laten evolueren. Zolang zich geen doorzettende westcirculatie inzet over West- en Centraal Europa zijn alle opties nog mogelijk. Als afsluiter de versgebakken pluim van vanmorgen waarop de "koudegolf" in 1 beeld naar voor wordt gebracht.
